Ze treffen rechtstreeks doel

Naast me ligt het boek ‘Woorden schieten tekort’ van Nicci Gerrard. De zorgvuldig gekozen titel is de vlag, die de lading dekt. Ze beschrijft het proces van dementie in het algemeen en die van haar vader in het bijzonder. Ze zag hem in tien jaar ‘verdwijnen’. De kaft is indringend, de titel veelzeggend en het commentaar op de achterflap veelbelovend. Er is een passage in het boek waarin ze de schaamte van haar vader voor zijn daden noemt. Ze roept op om beginnende dementie niet te bespotten of er een oorzaak voor te zoeken, zoals vermeende dronkenschap. Beroemde figuren als Reagan en Thatcher, Rita Hayworth  kregen hiermee te maken. Het vraagt om begrip en geduld.

De vrouw van de acute verwardheid op de afdeling zei, toen ik vroeg wat ze ging doen, dat ze gingen trouwen. Haar glimlach sprak boekdelen. Haar man schudde zijn hoofd en zei ‘Nee toch, lieverd’. Toen hij de gang opliep om wat te regelen, zei ze: ‘Het is mijn trouwdag. Vier september is mijn trouwdag’. Dat had ze onthouden. Ze wist tegelijkertijd dat ze naar een ander ziekenhuis moest voor een scan, maar liever hield ze vast aan wat mooi was en zacht en wat geluk in zich droeg.

Later op de dag probeerde ze haar reis, waarvan ze samen ter onverrichter zake terug keerden, een plek te geven. ‘Weet je’, begon ze iedere zin, terwijl er tranen over de wangen biggelden en de woorden die volgden, gingen in flarden over ‘samen’ en ‘wij’ en ‘thuis’. ‘Hij neemt me mee naar huis’. Zonder woorden had ze het hele beeld geschetst. In haar grijze lichtende ogen stond het verdriet en de machteloosheid te lezen en de angst voor de hiaten die in haar leven zouden vallen. Zwarte gaten waarvan ze zich niets meer zou herinneren.

De man met de robuuste naam sprak zoals hij genoemd werd. Hij wilde niets horen van het feit dat hij al drie jaar aan het vechten was tegen de kanker. Het zou impliceren dat anderen dat niet doen of dat je te vuur en te zwaard iets aan het bestrijden ben. Het is een afstrepen van mogelijkheden en die worden in de loop der jaren, die je nog gegeven zijn, steeds kleiner. Naarmate je ouder wordt, ontrafel je het perspectief dat rest na het wegvallen van de functies. De benen gaan strammer, sneller kramp, gewrichtsklachten, stijfheid, vermoeidheid, slaperigheid of slapeloosheid. Het zijn optelsommen die ervoor zorgen dat het gezonde lijf schimmiger wordt. Met vergeetachtigheid of dementie, verdwijnen er, wezenlijk en sneller, delen van het geheel dat mens heet. Woorden ontglippen je, wandelingetjes worden dwaaltochten en langzaam lost men op in de mist. Herkenbare en vaste structuren geven houvast en toch wordt de wereld op een dag volledig onbegrijpelijk.

“s Middags was er een crematie van de buurvrouw, die niet ouder werd dan 41. De vader sprak in een ontroerend en snikkend betoog, overspoeld door verdriet. Breekbaar droeg hij zijn dochter op woorden weg. Als tegenhang klonk het Ave Maria van Nina Hagen schel door de ruimte. De overgang was groot. Ik vergat te luisteren naar de tekst. Hier zijn de woorden juist van groot belang. Het is een klaaglied voor de mensheid. Ze zingt:

Achteraf pas besefte ik dat het niets van doen had met het jubelende Ave Maria, het Wees Gegroet, dat we zo vaak onnadenkend prevelden toen we thuis nog moesten bidden voor het eten. Woorden zonder inhoud, omdat we struikelden over de haast waarmee ze uitgesproken werden.

Ik zit naast de vrouw en sla een arm om haar schouder. ‘Weet je’ zegt ze en tuurt in het grote niets. ’s Middags is er na de crematie een broodjestafel. De emotie schroeft de keel dicht en in gedachte zie ik de lichtgrijze ogen weer voor me. Indringende vraagtekens van de ziel.  Ze treffen rechtstreeks doel.