Spoorslags naar Antwerpen

Het Middelheimmuseum in Antwerpen kende ik nog niet. Het had een brug door Ai Wei Wei laten ontwerpen voor het kunstpark. Mijn belangstelling was gewekt. Een mooie boogvormige brug van een Chinese allure uit gerecycled materiaal uit een al bestaand bruggetje. Via de info op de website zag ik dat er twee werken van Berlinde de Bruyckere waren tentoongesteld. In de bijbehorende focuspresentatie ging de kunstenaar dieper in op haar denkproces bij vormgeving van haar werk. Nu het niet mogelijk was om het museum te bezoeken was er deze virtuele rondleiding gemaakt over de kunstenaar zelf en haar achterliggende visie, een kijkje in haar hoofd, zoals ze het zelf noemde. Iets wat tegelijk ook als heel spannend werd ervaren. Er zat nog een wereld aan verbindingen en verbondenheid onder de lagen, die je zo op het oog zag. Vanuit het samenstellen van verschillende onderdelen werd die nieuwe werkelijkheid gecreeërd en daar was haar wastechniek het meest geschikt voor, meer dan polyethyleen of hars..

https://www.middelheimmuseum.be/nl/content/een-kunstwerk-als-een-streling

Op mij hadden haar mensfiguren een bepaalde aantrekkingskracht omdat ze, net als de gruwelijke sprookjes van vroeger, je kunnen laten huiveren of wenen om leed en verdriet, maar ook imponeren door de vormen, die verschillende emoties uitdrukten. Er kwam geen mimiek aan te pas, vaak zelfs geen hoofd of armen en benen. De suggestie wordt louter gewekt door de houding.

Ooit ontdekte ik die schrijnendheid van haar werk in museum de Pont. Daar stond, in een kast, een mensfiguur die van de kijker afgewend was en in de andere identieke kast twee figuren, die troost zochten bij elkaar. Ondanks dat straalden ze een deerniswekkende eenzaamheid uit en hunkering. Twee emoties die vaker terug kwamen in het werk van deze kunstenaar. Een gevoel van onmacht bekroop me.

Daarna kwam ik haar werk overal tegen. in museum De Fundatie de drie roze sculpturen in een zwijgende kring bijeen rond een cirkel. Rauw en deerniswekkend, de vellen hingen erbij, kwetsbaar met hun schlemiele naakte lijven. Of de figuur op een soort brits, ronde rug, het hoofd weggestopt, diep in het opgerolde dek. Nog veel fragieler en kwetsbaarder door zijn kleur.

Ze vertelde in de film een verhaal van vroeger. Haar vader was een slager, maar ook een jager. Als hij thuis kwam van de jacht moest ze de nog warme konijnen, fazanten en duiven op de koude grond in de kelder leggen. Dan huilde ze om de dode iren terwijl haar vader haar vermaande niet te miepen. Haar machteloosheid werd daar voelbaar voor haar. Niet meer bij machte zijn om de dood ongedaaan te maken. Bij het zoeken naar objecten, bijvoorbeeld takken, kon ze haast een verliefdheid voelen en juist dat gevoel wat iets opriep, wilde ze vertalen, zichtbaar maken in haar werk. Om die beelden op te laden naar het verhaal, naar de betekenis ervan. Daarom werkte ze gelaagd.

De twee werken voor het Middelheimmuseum dragen allebei de titel ‘Onschuld kan een hel zijn’. Het ene werk bestaat uit drie reusachtige ‘Goedendags’, Middeleeuwse knotsen met ijzeren punten eraan, die hier in het ‘onschuldige’ bos liggen, maar wel gemaakt worden uit diezelfde ‘onschuldige’ bomen om mensen mee dood te slaan. Het tweede werk zijn drie droogmolens, die volhangen met ouderwetse wollen dekens, waar de waarschuwing in de randen is geborduurd met dezelfde woorden als de titel. Dekens kunnen warm zijn en bescherming bieden, maar ook verstikken en het beeld oproepen van vluchtelingen en daklozen, oorlog en ellende. Hun betekenis is dubbelzinnig.

Toen ik voor haar beelden stond en de emotie toeliet, maakte het een wereld los aan associaties en gevoel. Dat maakte haar werk zo bijzonder. Dit was een extra cadeau middenin het stilvallen van de tijd. Zomaar op een zondagmorgen uit mijn eigen wereld te mogen stappen om in die van Berlinde de Bruyckere toe te treden. De ultieme aanvulling op de beleving. Zodra het weer kan, gaat het spoorslags naar Antwerpen.