Een mens zou er filosofisch van worden

Met de droom wordt ik wakker. Ik ben op een of ander congres. Het is niet de jenaplanconferentie, maar waar het dan wel over gaat, krijg ik niet helder. Ik zit naast een man, een jongen nog, met een corduroy cognac/bruin colbert aan en sluik donkerblond haar, dat over het voorhoofd valt en zijn gezicht omlijst. Hij vraagt: ‘Wat doe je. Ik antwoord: ‘Ik observeer.’ Hij vraagt weer: ‘Wat is dat dan observeren.’ Ik antwoord: ‘Observeren is alles zien.’ Er voegt zich een blonde jongen bij ons. ” Dat klopt,’ zegt hij lachend. ‘Alles zien is observeren.’ Maar dat is de essentie niet, het is echt andersom. Het is de samenhang der dingen.

Ik sudder op de droombeelden. Waar komt het vandaan. Vlak ervoor heb ik het boek ‘Ontelbare identiteiten’ van Sinan Çankaya gelezen. Het is een boek over het gedachtegoed van een man, die zijn hele leven heeft geobserveerd. De binnen en de buitenwereld. Nu komt alles samen. Een boek over gedachten, over wat je gezien hebt, over gevoel vooral en hoe je gevormd wordt door de gedachten van anderen. Je hebt Turkse wortels dus dan ben je bij een voetbalwedstrijd Turkije- Nederland voor Turkije, zegt men. Als Turkije de eerste twee interlands verliest tegen Oranje, dan ben je ‘de verliezer’, want je bent een Turk. Als Nederland een derde interland verliest, omdat Seedorf een cruciale penalty mist, dan voel je je ineens onoverwinnelijk. Je bent een Turk. Maar Oranje blijft altijd beter in de ogen van de anderen. ‘Wij, jij, zij, hij, ik en ik dan’, proef ik door het hele boek heen. ‘Waar ben ik, waar sta ik, wie ben ik’. Wat een ingrijpend en veelzeggend boek.

Er is een herinnering bij van ‘zich verslapen’. Hij zit in het vierde of het vijfde van het VWO. De geschiedenisleraar zit aan zijn lessenaar en geeft hem de wind van voren, schreeuwt hem toe, ‘dat het nooit, nooit, maar dan ook nóóit iets met jou zal worden. Hij zwijgt. Iemand zegt: ‘Trek het je niet aan. Je weet toch dat hij een racist is, hij was lid van de centrumpartij.’ Die opmerking geeft hem letterlijk een andere kijk op de wereld.

In een passage is er een willekeurige ontmoeting van twee fietsers, die wachten voor het stoplicht. Als de man naast hem vraagt waar hij vandaan komt, antwoordt hij: ‘Ik weet het niet. De man geeft hem ongevraagd raad: ”Wees als een vogel, laat je niet vastbinden. Je hoeft niet te kiezen.’ De vreemde man is verdwenen, lijkt opgelost te zijn in de wind, maar er is een vóór en een ná die opmerking.

Al die verzamelde momenten zijn eye-openers voor hem. Als je goed leest bij deze ervaringen, wat er in woorden wordt weergegeven, dring je door tot de kern van het probleem van een dubbele culturele achtergrond. Het klaart de lucht voor een goed verstaander, die hier geen half woord krijgt, maar heel veel stof om over na te denken.

Het is fijn om eindelijk weer een boek tegen te komen, die het gedachtegoed fileert tot in de finesses, om uit te komen bij de vragen naar de betekenis van het leven. Het heeft niet voor niets deze titel gekregen. ‘Mijn ontelbare identiteiten’, maakt je bewust van het zelf in relatie tot al die anderen die je onderweg tegenkomt. Het zorgde er ook voor dat ik een rondje ging maken in mijn eigen gedachten. Daarna ben ik weer gaan slapen en droomde de bovenstaande droom. ‘Observeren is alles zien’. Een mens zou er filosofisch van worden.