Bespiegeling.

In een artikel van Bram Bakker uit de laatste Zus, het kleine zusje van HP De Tijd, las ik dat je bij het kijken in de spiegel jezelf nooit zo ziet als andere mensen waarnemen. Nou is kijken al een kunst op zich en is gedetailleerd kijken ook niet voor iedereen weggelegd. Ik heb leren kijken en nog zie ik niet alles.

Een goede vriend van mij heeft een macula degeneratie in zijn ene oog en aan de andere een netvliesloslating. De laatste wordt nu gelaserd en de eerste wordt gedruppeld. Het is hem zwaar te moede zoveel gezichtsverlies te moeten ondergaan. Zijn grote passie, lezen en tuinieren, worden tot op de letter nauwkeurig heel bewust uitgevoerde handelingen, die weinig onbezorgde vreugde meer bieden. Bij alles wordt hij teruggeworpen op het verstand, die de meeste klappen op moet vangen van het slechte zicht. De dreigende blindheid aan het eerste oog is afgewenteld, want de behandeling slaat aan. Hij wacht het af en grapt zijn leven aan elkaar, maar diep van binnen treurt hij letterlijk en figuurlijk om het gezichtsverlies.

Sinds kort werk ik aan een portret van mijn moeder. Daardoor krijgt het een hoog wensgehalte waar het de gelijkenis betreft. Daarvoor moet je kijken. In de eerste opzet was het portret op zich goed gelukt, maar het klopte niet. Kijken en turen naar de oude sepia foto die ik van haar had en als beeld gebruikte. Naar model is helaas niet meer mogelijk. Het model zit in mijn hoofd en laat zich steeds stukje bij beetje zien, als ineens een liefdevol gebaar, een oogopslag of een giebelende lach zich openbaart.

Steeds nam ik foto’s tussendoor van mijn vorderingen. Gisteren kwam ik achter de cruciale fout. Ze houdt haar hoofd een tikje scheef, miniem, maar net genoeg om een oog, een oor, een kin ietwat scheef te trekken, de ene kant van haar hals wat in te korten, het voorhoofd aan de andere kant wat langer te laten lijken en haar hoofd was kleiner. Aan het werk maar weer. Duwen en trekken aan zo’n beeld en de vervorming lukte ook wonderwel, maar nu moest de hoed weer  worden aangepast. De goed gelukte hoed, waardoor mijn zusje zag dat het mijn moeder was. Geploeter hoor, naar waarneming, maar een interessante leerschool om daadwerkelijk te zien in plaats van te denken.  Ze is er nog lang niet. Sterker nog, ik ben benieuwd of ze het ooit wordt. In dat geval heb ik een mooi portret met een zweem van mijn moeder.

Op Twitter kwam ik jaren geleden Else Kramer tegen, die cursussen gaf en geeft in fotografie. Haar specialisme is ‘Anders leren kijken’. Eigenlijk  verder kijken dan je neus lang is. Dat is tegengesteld aan het schilderen van een portret, maar het zou kunnen helpen om je los te maken van het gevormde beeld in je hoofd.  Door haar is het leven rijker geworden. Het zijn gratis toegankelijke cursussen van een zeven dagen met opdrachten. Je fotografeert bijvoorbeeld geselecteerd op kleur of vorm of minder voor de hand liggende objecten als afval. De benadering vanuit een ander perspectief is ook zo’n waardevolle aanvulling. Kortom het zet je op een ander been en daardoor ontdek je een wereld van verschil vergeleken met de alledaagse vluchtige oogopslag. Kijken is zien en niet weten.

De opmerking van de psycholoog Bram Bakker verbreedt het zicht. Zo heb ik er nooit naar gekeken. Mijn waarneming is vanuit een heel persoonlijk perspectief en daar geef je een eigen invulling aan. Lang zijn in mijn kinderlijke beleving spiegels verbonden geweest met de boze stiefmoeder van sneeuwwitje uit het grote dikke boek met de Srookjes van Grimm. ‘Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de schoonste van het land’. De spiegel gaf het antwoord, waar Bram Bakker ons op wijst. Het sprookje vergroot de kijk op de wereld, als je tussen de regels door kan lezen. Dat vergt een scherpe blik. ‘Kijken en kijken is twee’, zei mijn oma vroeger al. Ik ga met een hernieuwde blik voor de spiegel staan. Waar een bespiegeling al niet goed voor is.