Dáár is die tijd voor nodig

Een koude dag voor de boeg, de temperaturen niet hoger dan zo’n 13 graden. Niet veel warmer dan het andere thuisfront. Dat betekent klussen in huis en meters maken met lezen, eventueel etsen, de datsja heeft gelukkig een elektrisch kacheltje.

Deze datum is de sterfdag van mijn moeder. In de nacht van een tweede paasdag. Plotseling, zonder vooraankondiging.

Met een lieve schoonzus had ik het een paar weken geleden over de ‘voordelen’ van een ziekbed. Het feit dat je alles kon bespreken met je kinderen, dat er nog veel zelf te regelen viel, dat je beslissingen kon nemen voor je er eventueel niet meer toe in staat zou zijn en, ook niet onbelangrijk, dat je vragen zou kunnen beantwoorden waarvan anders de antwoorden zouden oplossen als nevelslierten op een koude herfstochtend, maar wel altijd in het achterhoofd aanwezig zouden blijven.

Bij het bericht over het overlijden van mijn moeder was het de schok die binnenkwam. Een belletje, de mededeling, het aan de grond genageld staan, het ongeloof en de onmacht. Dat laatste vooral. Niet meer de tijd terug kunnen draaien, het hele verhaal maar met een betere afloop. Eerste hulp bij de hand en niet daar in die kamer in het bejaardenhuis alleen met hulpeloze pa in het andere bed. Hoe anders zou de wereld zijn.

Nadeel van een ziekbed, het lijden, de pijntjes en pijnen, de langzame aftakeling, het in moeten leveren, steeds te weten: ‘Dit is de laatste keer’. Afstrepen en de tijd van een onvermijdelijk afscheid dichterbij zien komen. Maar toch. Je kan nog een aai over een hand geven, een kus op de wangen, de warmte van het vasthouden, de geborgenheid die weliswaar is gewisseld van hoedanigheid, maar zich uitstrekt tot over de grenzen. Je kan toch nog even.

Vriendinlief heeft zeker een jaar lang steeds weer geprobeerd de krenten uit de pap te halen. Toch nog schaatsen, ook al ging het in het begin brak, toch bivakkeren in een zomerhuis, al had het minder comfort, toch nog wandelen en genieten van de zachte lente in haar geurende bloesems, een late zonnestraal op dat ene bankje in het majestueuze park, de scherende gierzwaluwen in een ogenschijnlijke vrije val. Free as a bird. Als het lijf het genoeg vindt en de ander het loslaten zoveel moeilijker acht dan gedacht. Want je kan nog…En als alles afgelopen is, dan blijft alleen de herinnering aan wat nog kon.

Dan is een keuze, die op voorhand al gemaakt is, beter. Maar toch. Het schrijnen bleef lang over het, om met Vasalis te spreken ‘afgesneden zijn’. Pas jaren later kon ik de dagboeken uit gaan werken. Toen dat gevoel van gemis zich had genesteld waar ze niet de hele tijd voelbaar was.

Dat was een troost en tegelijk een uitlaatklep. Al schrijvend in twee werelden hinkepinken was even wennen, want het was net alsof we aan de keukentafel thee zaten te drinken, maar tussen alle gemoedelijke huis-tuin-en-keukenzinnen door lagen antwoorden waar ik eerder naar gezocht had. Verstopt in het wit van de regels voor de goede verstaander van het halve woord.

‘Tijd heelt alle wonden’ luidt het spreekwoord. De psycholoog Manu Keirse zet me aan het denken met zijn opmerking: ‘Maar wat doe jij met die tijd’. Is het niet dát waar het omdraait? Ik puzzel nog even verder. Het zijn geen vragen waar 1,2,3 een antwoord op te vinden is, en misschien is dat op zich al goed. Verdriet verweeft zich met jezelf. Het vindt een uitweg in een boek, in een gezegde, in de manier van reageren. Ieder voegt een dierbare toe aan het eigen leven en dáár is die tijd voor nodig.