Met open blik erin

In de boekenkast vond ik tijdens het stoffen maandag een juweeltje terug, dat ik eigenlijk een beetje uit het oog verloren was. Het gaat om ‘Altijd iets te vinden’ met als ondertitel ‘De kunst van het Oordelen’ van Wieteke van Zeil. Het is een boek over hoe we geneigd zijn te snel ons oordeel te geven en altijd een mening klaar te hebben. Kijk met de onbevangenheid van een kind, die nog geen woorden heeft om te oordelen.

In de groep hadden we aan het eind van elke dag een reflectiekring, waarbij kinderen mochten vertellen over hun beleving van die dag. Daar kwamen soms ook hun kunstwerken bij op tafel. Als de anderen er iets over wilden zeggen, vond ik het wenselijk als ze omschreven wat ze zagen, om zo het oordeel mooi of lelijk eruit te bannen. Je kijkt op die manier bijvoorbeeld naar al het werk dat het heeft gekost of naar wat het met jou doet. Niet onmiddellijk met een oordeel klaar staan, maar in stilte eerst eens observeren.

Als iemand zijn oordeel velt is het veel moeilijker om er nog onbevangen naar te kijken. Mooi of lelijk zijn van die gesloten begrippen, etiketten, die het werk in een bepaalde hoek drukken. De sociale media zetten aan tot snel reageren, niet zelden emotioneel gekleurd, snel oordelen zonder eerst gewaar te worden van de inhoud. Koppen lezen, one-liners, beelden vliegen ons om de oren en wij reageren erop om iets te vinden als de kater die al sproeiend zijn territorium afbakent. Wieteke schrijft terecht dat context en nuance daardoor weggefilterd zijn, terwijl juist die aspecten nodig zijn om een gewogen oordeel te kunnen vormen.

Ze geeft ons ter overweging de kunst als remedie. Kunst heeft altijd iets in petto, schrijft ze, geen detail zit er zomaar in. De kunst is om vanuit verschillende perspectieven naar kunst te kijken en ze geeft ons daarvoor zes tips mee.

Tip een: Het uitstellen van je mening/ al zegt de wetenschap dat je dat niet kunt.

Ik moet denken aan de kunstwerken van Ai Wei Wei. Bijvoorbeeld zijn gestapelde fietsen. Als je daar intens naar kijkt en bij het detail begint dan ontdek je dat er iets vreemds is aan die fietsen, buiten het feit dat ze gestapeld zijn. Ze hebben geen stuur. Stuurloze fietsen zeggen zoveel meer. Details zoeken is een manier om de bezieling van het werk te ontdekken.

Tip twee: Wat je vindt, ben jezelf/Je oordeel zegt vooral iets over jou.

Daarover zegt ze: Onze mening is in grote mate afhankelijk van onze stemming. Beeldende kunst heeft geen gebruiksaanwijzing, concludeert ze aan het eind van dit betoog, De bedoeling halen we er zelf uit of je nu iets weet van de maker of niet. En daar komen die emoties weer om de hoek kijken.

Tip drie: Wat je niet begrijpt houdt je nieuwsgierig/Waarom we ontzagwekkende ervaringen nodig hebben.

Ooit stond ik in Washington voor een wandgroot schilderij van Rothko, ik in mijn nietige zelf helemaal alleen tegenover het doek met haar twee gekleurde vlakken. Het was zo overweldigend. Als een kunstwerk je zo raakt hoef je niet te zoeken naar betekenis of doel. Het doet zijn werk al, door zo binnen te komen.

Tip vier: Kunst is geduldig, nu wij nog. Met als aanvulling: Hoe door herhaling je oordeel verandert(en meestal positiever wordt).

Het is min of meer de vertaling van een spreekwoord uit mijn moeders kabinet: Ongekend maakt onbemind.

Tip vijf: Je had erbij moeten zijn/Goed oordelen is eerst zelf zien

Daar geeft ze onder andere het voorbeeld van een sokpop. Kunst is als een sokpop waar je je hand maar in hoeft te steken om het te laten transformeren tot een werkelijk wezen. Kunstenaars vind ze illusionisten. Ze gebruiken materiaal en vorm om jou te doen geloven dat je iets ziet.

Het is de basis om iets teweeg te brengen bij ons.

Tip zes: Omarm veranderlijkheid/je mening bijstellen is geen zwakte, het vergt inzet en autonomie.

Ze beschrijft het werk van Theodore Gericault over de schipbreuk van het Franse schip Medusa in 1816. Er liggen drenkelingen in het water, Joseph dobbert er rond op een vlot. Als ze het werk in 2016 opnieuw terugziet met de werkelijjkheid voor ogen, vluchtelingen in rubber bootjes, lijken die aanspoelen, raakt de relevantie ervan haar opnieuw.

Het is net als dit boek, door mij laten verstoffen op de onderste plank en nu weer nieuw leven ingeblazen. Een nieuwe kijk op kunst in de schoot geworpen. Wat hier beschreven is, is slechts een miniem deel van het voorwoord. Tips over kijken en afwegen, ervaren en voelen van al dat schoons. En bij het volgende museum met open blik erin.