Zonder kan niet

De Dichter én de Denker des Vaderlands spreken hun ideeën uit over taal en ruimte in een interview met Djuna Spreksel in het filosofiemagazine. ‘Taal dwingt je een bepaalde richting uit’, is de openingsquote. Het opent met het refereren aan het gedicht ‘Eindelijk’ waarin de dichter Wislawa Szymborska haar ouders aan haar tafel uitnodigt en zo tot een gesprek met haar overleden ouders komt. Babs Gonst zegt verderop in het interview dat taal veel verder reikt dan woorden. Taal is ook stilte, intenties, gebaren, lichaamstaal, klanken. De hele omgeving doet mee om taal te verwoorden. Ik denk aan mijn befaamde witregels die soms zo veel meer zeggen dan alles wat er tussen ligt. Aan de brieven van mijn moeder die, aan mij gericht, een heel ander verhaal vertellen omdat ik haar en haar taal zo vaak heb leren lezen. Letterlijk en figuurlijk. Ze geeft aan dat ze als ‘spoken word performer’ steeds weer hetzelfde kan zeggen maar dat het evenzo vaak van betekenis kan wisselen, afhankelijk van intonatie en context. Het is mooie materie om over te mijmeren.

Ik heb ooit een tekening gemaakt van twee breipennen die een zin van woorden aan het breien waren. Op de een of andere manier was dat ook een mooie gedachte. Soms komen de gekste samenstellingen in me op, maar dan wil ik wél dat ze zo heten, omdat de vlag volledig de lading dekt. Lief zegt vaak, ‘Als jij het zo wilt zeggen, dan bestaat het woord al’. En daar is geen speld tussen te krijgen.

Ik probeer het gedicht van Szymborska te vinden op internet, maar vang bot. Het idee om met je overleden ouders in gesprek te komen is aantrekkelijk genoeg om eens uit te proberen. Stef Bosch had dat toch ook geprobeerd door zijn ouderlijk huis te bellen en een gesprekje te hebben met zijn vader. Verbeelding kan deuren openen, maar ook je taal. Juist door andere betekenissen te geven aan bepaalde woorden of door personificatie van de levenloze omgeving krijgt het zoveel meer. Als vriendin haar gierzwaluwen zendt om mij te troosten of mijn moeder een papaver neerzet in mijn tuin zodat ik haar aanwezigheid voel, zodra de vader van de kinderen de grote roofvogels aanstuurt om me zwijgzaam te groeten en vriendin langskomt in mijn dromen om het glas te heffen geven ze mij de taal om het te verwoorden.

Gedichten vangen veel: woorden, samenstellingen, de verbeelding, het symbool, de kern, de diepere betekenis. En vaker dan de meest hoogdravende taal vind het gewone woord de juiste weg. Eindelijk(inderdaad)vind ik het gedicht dat ik zocht. Vier eerste regels die zo raak treffen wat belangrijk was. ‘Moeder is terecht’, want ooit verloren gewaand, vader, eerst verdwenen, nu weer verschenen en dan:’ Weer waren ze van mij, weer leefden ze voor mij’.

‘Eindelijk’ Uit: Grote Pret 1969

Eindelijk heeft mijn geheugen gevonden wat het zocht./Moeder is terecht, vader is aan mij verschenen./Ik droomde een tafel en twee stoelen, en ze gingen zitten./Weer waren ze van mij, weer leefden ze voor mij.

Gedichten en taal en de kracht van het ongeschrevene, zonder kan ik niet.