Geen sinecure

In de Gids die met de Groene Amsterdammer wordt meegestuurd en vol staat met literatuur en gedichten en recensies daarover, wordt beschreven hoe men om kan gaan met de omschrijving van pijn. Een lastig gegeven, want wat voel je precies en hoe sterk is het inbeeldingsvermogen van een mens. Als ik terugdenk aan mijn eigen omschrijvingen dan monden ze dikwijls uit in wollige vergelijkingen van voorstelbare begrippen die je om je heen ziet en makkelijk voor de geest kan halen. Iedereen kent wel de uitdrukkingen: ‘Alsof er een mes door je heen wordt gestoken’, terwijl waarschijnlijk niemand dat aan den lijve heeft ondervonden, maar alleen de voorstelling al, maakt dat we instinctief aanvoelen hoe heftig dat geweest moet zijn.

Soms was de pijn op mijn borst zo zwaar, dat ik die vertaalde naar tractoren of vrachtwagens die over de borstkas heen reden. Ook bij leven nog nooit meegemaakt gelukkig. ‘Een hoofd vol watten’, is er nog zo een. Tintelingen in de armen worden ‘Slapende armen’. Taal blijft armoedig als je de juiste gradatie van pijn wil geven of juist te bombastisch.

Schrijven over pijn geeft verlichting. ‘Schrijf de pijn van je af’, wordt er wel gezegd. Aan de andere kant is tegen sommige pijnen afleiding weer de beste remedie. Een hoogleraar die een aantal onderdelen aan de voeten en handen moest missen, schrijft over fantoompijn, pijn aan het ontbrekende lichaamsdeel, dat hij tijdens zijn hoorcolleges er nooit last van had. Zodra je alleen wordt gelaten met je pijn, komt het in volle hevigheid weer opzetten.

Inbeelding doet ook een hoop. Een van de doorgaans bekende ouderdomskwaaltjes, zeker na vijf bevallingen, is een verzakking. Die had ik me volledig ingebeeld en op een gegeven moment wist ik het zeker ‘Dat is er aan de hand’. De arts constateerde iets heel anders. Onnodig lange observatie van mijn kant was het resultaat. Het had veel eerder verholpen kunnen worden. Verpleegkundigen zijn altijd een beetje eigenwijs in die dingen. Geen dokterlopers, nooit geweest trouwens, alleen als het echt niet anders kon.

Een van de wonderlijke verschijnselen , die men opmerkt bij pijn, is die van de vijand. Je moet het bevechten, er tegen strijden, of aanvaarden. ‘Nee,’zegt men in de Gids, ‘Pijn is pijnlijk, het is er en meer is het niet’. Zoals pijn ook niet ‘onschuldig’ kan zijn, of een indringer. Pijn is een volstrekt neutrale gewaarwording, die je ondergaat. Een metafoor doet het altijd goed. Want als je voorstelt dat de pijn je aanvalt, kun je hem bestrijden.

We zijn gelukkig mensen die ieder hun eigen invulling daaraan geven. De een zal er in berusten, de ander zal het met verve negeren, er niet op letten en de energie voor iets anders bewaren.

Maar op moment suprème, als de pijn op haar toppen is, wordt je de pijn. Daar valt niet aan te tornen. Het dringt zich op de voorgrond en in alle zintuigen en het denken, Het is zoals bij tinnitus, als je er op gaat letten, wordt het een en al oorsuizen en is nauwelijks meer af te leiden. Als je het negeert, ondervind je er nauwelijks last van en is er voldoende ruimte voor andere gewaarwordingen.

Mooie materie om over te peinzen. Lief en ik praten er nog even over door. De psychosomatiek komt om de hoek kijken, het verschil tussen de Oosterse en Westerse wereld en het feit dat je als arts vooral over een scherp onderscheidend vermogen moet beschikken, wil je alle kwalen kunnen duiden. Geen sinecure.