De titel van een essay van de filosoof en de auteur Joke Hermsen is ‘Melancholie van de onrust’. Ze schreef het voor de maand van de filosofie. Ze borduurt haar verhaal op het stramien van de natuurlijke aanwezigheid van deze angst en stemmingsstoornissen die tegenwoordig depressie heten, maar vroeger geschaard werden onder de noemer:’Melancholie’. Ze ontvouwt met precisie het beeld. ‘We zijn in de tijd verzonken wezens en kunnen nadenken over wat is geweest of wat er nog komen gaat.’ Ik zou er middenin aan toe willen voegen ‘Wat is’. Ook haalt ze aan dat de gezonde melancholie lijdt tot reflectie en creativiteit en de ziekelijke vorm ervan angst en onrust brengt.
Ik heb vrienden die van me houden en bezorgd om me zijn. Ze vragen me bij iedere gelegenheid hoe ik me voel. Daarbij kijken ze me lang en doordringend aan en monsteren het gezicht op iedere graad van vermoeidheid. Het luiken van een oogopslag, het zuchten na een inspanning worden nauwlettend geturfd en als het bloed uit het gezicht trekt komen de bezwerende gebaren. Ieder moment van hun aanwezigheid wordt ik op mijn onvolkomen lichamelijkheid gewezen. Ergens in mijn achterhoofd wordt rebellie aangewakkerd tegen het onuitgesproken vonnis. Ik voel me in zo’n situatie doorgaans gewoon goed en gezond vermoeid na inspanning, maar moeiteloos spreiden ze de diepe put, waar ik kniesorend het gebrek aan energie in kan storten om er vervolgens in te mogen hangen. Ik bedank voor de eer.
‘Er ligt een oude meester in mijn afvalbak.’
De vriend, wiens levensloop niet ongemerkt voorbij gaat en die te dealen heeft met een aantal tegenslagen, had zich een fort gebouwd om ze te lijf te gaan. Enigszins verkluizeld viel hij ten prooi aan de overbezorgdheid van de omgeving. Het etiket werd geplakt, de ‘depressie’ deed hem zwijmelen in zijn eigen onmacht. Nu het weer beter gaat met zijn gezondheid en het leven lichter is geworden, beaamt hij het volmondig. Ik waag het te betwijfelen. Hij deed op het moment wat hij moest doen, toen de wereld zich verkleinde en hem in letterlijke duisternis opsloot. Hij hield vast aan zijn geschudde kaarten en vegeteerde zich een weg door het ongemak heen.
Dat het leven weer ‘Zin’ moest krijgen was buiten kijf. Er zijn vele wegen die naar Rome leiden en zijn diepe melancholie hadden hem in nevelen van alcohol gehuld. Dat was het allereerste obstakel dat uit de weg geruimd diende te worden en daarnaast moest het licht aan de horizon weer gaan schijnen. De eerste drempel verbleekte met hem het gevoel te geven, dat hij belangrijk was voor het algemeen maatschappelijk belang door een handvol aandacht in het bijzonder. Er kwam iemand een avond per week in zijn huis logeren, die er voor zorgde dat de grote onverschilligheid veranderde in zorg en aandacht voor zijn huis en niet op de laatste plaats voor deze persoon in kwestie. Die doelmatigheid leverde een optimistischer kijk op dan daarvoor. Zijn bloed ging stromen en zijn ideeën werden talrijker. Hij zocht en dacht weer in oplossingen.
Joke Hermsen schrijft: ‘Wat is er nodig om die melancholische gevoelens waarmee we behept zijn niet te laten omslaan in depressiviteit? „Het is belangrijk om onze melancholie een plek geven”, zegt Hermsen. „Daarvoor kunnen we de kunst en cultuur inzetten. Als je naar een muziekstuk luistert, een boek leest of een kunstwerk bekijkt, wordt die melancholie bemiddeld. Het leidt tot bezinning en verstilling.”
Die wandelgang van vriendlief heeft me geleerd dat de vorm van belangrijkheid minstens zo belangrijk is als het inzetten van kunst en cultuur. Zijn diepe melancholie heeft een plek gekregen door dat gevoel van relevantie. Het eigen gewicht dat in de schaal van het leven wordt gelegd en dat de tegenhang vormt voor het verleden, het heden en de toekomst. Bij pathologische melancholie heerst de angst, maar ook de berusting, die verneveld en verstikt. Die andere melancholie is de zingeving aan het bestaan. ‘Ik denk, dus ik ben’, zei Descartes. ‘Ik ben, dus ik besta’ vul ik aan en kleur mijn lichamelijke onbeholpenheid met de fantasie en de melancholie van het leven en hijg me een pad naar de voldoening.
Mijmeringen 
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.