Voor eeuwig bewaard

In het boek Mrs Degas vallen we het leven binnen van de oude schilder, die blind is geworden en in een vervallen huis woont, dat binnenkort onder de slopershamer moet. Met de aantekeningen, brieven, rekeningen en schrijfsels waar ze doorheen lopen, hij en de jonge vrouw, die steeds het woord richt tot een mysterieuze derde persoon. Pas ergens veel verder in het verhaal, wordt er een tip van de sluier opgelicht over de herkomst van deze Nomen Nescio.

Bij blind stel je je duisternis voor, maar de oude Degas legt uit dat er juist een overdaad aan licht is, waardoor hij niets meer ziet, twee witte doeken voor zijn ogen. Ik knip de lamp uit, zie het nachtelijke zwart met hier en daar de lichten van een lantaarnpaal. Dan knijp ik de ogen dicht en word overspoeld door een keur aan grijstinten, die zich een voor een los maken en grillige vormen aannemen. Je zou je voor kunnen stellen dat die donkerte rust brengt, maar een verblindend licht juist het tegenovergestelde.

Arthur Japin beschrijft de wandeling, die de schilder vaak maakt in het 9e arrondissement, dat hij op zijn duimpje kent, zodat de weg blind te gaan is. Hij wandelt er met dezelfde onstuimigheid van het ongedurige karakter en alsof hij alles nog kon zien, zonder blindenstok, zonder begeleider. De beelden in zijn hoofd, de geur van de bakker, het versgebakken brood, het gouden craquelé, de broden in de etalage, het oker, wit en grijs worden moeiteloos opgeroepen door zijn beleving. Tot in elke vezel is hij de schilder achter die nietsziende witte schellen voor zijn ogen.

Ik denk terug aan het verhaal ‘Het Meesterwerk’ van Max Velthuys, dat ooit het verhaal was op een sprokkelhorst-avond. Olifant krijgt van de kunstschilder krook een wit doek mee naar huis, waar alles op te zien was wat je maar wilt, zolang je de ogen sluit. Als olifant merkt dat het niet doekgerelateerd is, maar de aanzet is geweest om zijn verbeelding aan te spreken moet hij wel erkennen dat het een meesterwerk is. Soms lijkt een verhaal zo eenvoudig, maar gaat er nog een wereld van betekenis achter schuil. Een goed verstaander heeft maar een half woord nodig.

Alles wat de oude Degas oproept in zijn herinneringen, geeft de grandeur weer van die tijd. Als hij met zijn geliefde nichtje voor de hoedenwinkel staat, passeren er voorwerpen, die door mij opgezocht moeten worden om te zien wat hij zag. Japin schildert die kleurrijke wereld met woorden en zorgt ervoor dat ik met mijn neus tegen de etalageruit gedrukt sta, net als het nichtje destijds. Wat een rijkdom aan kleuren en stoffen. Het meesterwerk ten voeten uit.

Omdat de schilder steeds slechter ging zien, werden zijn kleuren helderder en feller en ging hij over op chroom en cadmium en meekrap. Volgens een van de critici versterkte het slechte zicht van Degas diens visie, een opmerking waarvoor de schilder zijn huid vol schold, maar in het hart wist, dat het de waarheid was. Soms is tegenslag ook een verrijking.

De verbeelding van Degas, maakte dat de beelden in zijn hoofd meer tot leven kwamen, nu de ogen de werkelijkheid niet meer konden waarnemen. Zonder Japin hadden we ons die voorstelling nooit kunnen maken. Die gelaagdheid brengt een dubbele rijkdom. Door het hele boek heen verklaart de schrijver zijn wat narrige houding aan de hand van het feit dat het leven niet anders is dan de dozen die zij aan het uitzoeken zijn. Zijn weemoed en die strijd om de acceptatie ervan, verwoordt hij op de oude begraafplaats bij de familietombe. Een leven in dozen en doeken, voorgoed voorbij, maar daardoor onsterfelijk en voor eeuwig bewaard.